Το λημέρι με τα λιμερίκια

 

Η παροιμία λέει, μην τάξεις σ’ άγιο κερί και σε παιδί κουλούρι. Εγώ έχω τάξει, εδώ και κάμποσες μέρες, όχι σε άγιο αλλά σε ιάγο, ότι «μετά τις εκλογές» θα ανεβάσω ένα άρθρο –τούτο δω που διαβάζετε– για τα λιμερίκια. Περάσαν οι εκλογές, ήρθε ο καιρός να πληρωθεί το ρηθέν.

Τα λιμερίκια είναι η ελληνική απόδοση του αγγλικού limericks, λίμερικ. Είναι πεντάστιχα ποιήματα, με ομοιοκαταληξία ΑΑΒΒΑ, με σατιρικό, άσεμνο ή ανόητο θέμα –είναι μια άσκηση στην αθυροστομία και στη σαχλαμάρα, αλλά έχει γούστο.

Λέγονται έτσι, επειδή (φαίνεται ότι) ξεκίνησαν από την ιρλανδική πόλη Λίμερικ, ή τουλάχιστον έτσι λένε τα κιτάπια. Μεγάλος λιμερικογράφος ήταν ο εγγλέζος ποιητής Έντουαρντ Ληρ (1812-1888). Θα δούμε ένα λιμερίκι του Ληρ από την Βικιπαίδεια γιατί είναι τυπικό της φόρμας του στιχουργήματος:

There was an Old Man of Aosta
Who possessed a large Cow, but he lost her;
But they said, ‘Don’t you see,
she has rushed up a tree?
You invidious Old Man of Aοsta!’

(προειδοποίηση: παρακάτω έχει (και) άσεμνα στιχάκια, αν σας ενοχλούν μην προχωρήσετε).

 

Στα αρχετυπικά λιμερίκια, ο πρώτος στίχος πάντοτε λέει «Ήταν Χ από το Υ», όπου Χ ο προσδιορισμός ενός προσώπου (ένας γέρος, νέος, άντρας, μια γυναίκα, γριά, κοπέλα, ένα αγόρι, κορίτσι κτλ.) και Υ ένα τοπωνύμιο. Ο δεύτερος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον πρώτο. Ο τρίτος και ο τέταρτος στίχος έχουν λιγότερες συλλαβές, είναι πιο κοντοί, ενώ ο πέμπτος συνήθως επαναλαμβάνει επαυξητικά τον πρώτο. Αυτή η τελευταία απαίτηση των ληρικών λιμερικιών πιστεύω ότι αδυνατίζει πολύ το ποίημα και δένει τα χέρια του στιχουργού, γιατί χάνεις μια ωραία δυνατότητα για κατακλείδα αν πρέπει ντε και καλά να επαναλάβεις τον εισαγωγικό στίχο.

(Παρένθεση: είχα έναν γνωστό που αγαπούσε τα λιμερίκια του Ληρ, αλλά πίστευε ότι οι λέξεις λήρος και παραλήρημα προέρχονται από τον Ληρ. Φυσικά, δεν είναι έτσι· πρόκειται για ευτυχή σύμπτωση.)

Τα λιμερίκια συχνά είναι άσεμνα –όπως λέει ένα… μεταλιμερίκι (αφού είναι λιμερίκι για τα λιμερίκια), όσα είναι γουστόζικα είναι σόκιν, κι όσα είναι σεμνά δεν έχουν γούστο:

The limerick packs laughs anatomical
In space that is quite economical,
But the good ones I’ve seen
So seldom are clean,
And the clean ones so seldom are comical.

 

Λιμερίκια και μάλιστα άσεμνα έχει γράψει ο Σεφέρης, τα εντεψίζικα (που θα πει άσεμνα στα τούρκικα). Παραθέτω ένα που μ’ αρέσει:

«Ήταν ένα παιδόπουλο στο Αίγιο
Κι ένας λόρδος περνώντας του λέγει: Ω!
Αν μ’ αφήσεις πριν φύγω
Να σ’ τον κάτσω για λίγο
Θα σε στείλω μετά στο Κολλέγιο.»

Ξέχασα να πω ότι οι λιμερικολόγοι συνιστούν η πρώτη ρίμα να είναι σπάνια (όπως εδώ).  Άλλα λιμερίκια του Σεφέρη μπορείτε να βρείτε εδώ (στο κάτω μέρος της σελίδας).

Με όλο το σεβασμό, πάντως, τα περισσότερα δεν τα βρίσκω και πολύ πετυχημένα –κι αν για τις μεταφράσεις του Σεφέρη υπάρχει ένα είδος ομερτάς και απαγορεύεται να πεις ότι έχουν λάθη, για τα λιμερίκια ελπίζω να μου επιτραπεί να εκφράσω την άποψή μου.

Στο ύφος του Σεφέρη (με το ψευδώνυμο Γιώργος Εντεψής), ο ποιητής Γιώργος Μίχος έγραψε κι αυτός άσεμνα λιμερίκια, τα οποία επιπλέον τηρούν την αρχική ληρική προδιαγραφή, δηλαδή ο πέμπτος στίχος να επαναλαμβάνει επαυξητικά τον πρώτο:

Ήταν ένα κορίτσι στην Καλλιθέα
που είχε το μουνάκι κοινή θέα
Οι διαβάτες που περνούσαν
σκύβαν και το προσκυνούσαν
το μουνάκι κοινή θέα στην Καλλιθέα.

Μερικά ακόμα του Μίχου, πατώντας εδώ.

Ο Νίκος Δήμου έχει γράψει για τα λιμερίκια, και έχει γράψει και μερικά λιμερίκια, όχι άσεμνα αλλά πετυχημένα (κι έτσι διαψεύδει το μεταλιμερίκι που είδαμε πιο πάνω, ότι τα σεμνά δεν έχουν γούστο). Μ’ άρεσε αυτό:

 

Μια κοπέλα απ’ την Ερζερούμ
Ρώταγε τους Γερμανούς: Βαρούμ
είστε τόσο σκυθρωποί
μόνο δουλειά και προκοπή;
Απάντησαν: τι άλλο να χαρούμ’;
(καλύτερα όμως να άλλαζε τονισμό: απαντήσαν, πάει πιο καλά στο μέτρο).

Πιο πολλά του Δήμου, και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για λιμερίκια (μερικές τις έχω κλέψει), βρίσκονται εδώ.

Θα κλείσω την περιδιάβαση με τα πολύ συμπαθητικά «λιμερίκια της ομογένειας», που έγραψε ο φίλος Στάθης Φριλ, που ζει στην Αμερική. Υπάρχει ολόκληρη σελίδα, που σας τη συνιστώ οπωσδήποτε, αλλά εδώ ξεσηκώνω ένα:

Στην Αστόρια ο Στέργιος σαν πρώτα
βγήκε για να ανταμώσει τη Γιώτα·
μα πριν φτάσει, λοιπόν,
στην πλατεία Αθηνών
τον εχτύπησε μία Τογιότα.
(όπου μαθαίνουμε ότι στην Αστόρια υπάρχει πλατεία Αθηνών).

Είπα ότι «θα κλείσω», αλλά θα ήταν παράλειψη να μην προσθέσω το εξαιρετικό σημείωμα του Νίκου Λίγγρη στη Λεξιλογία. Εκεί θα βρείτε και δύο πεντέφια: ένα 16σέλιδο με λιμερίκια του Ληρ και ένα δισέλιδο με σχολικά λιμερίκια.

Λοιπόν, ύστερα από όλην αυτή την εισαγωγή, επί το έργον. Το ιστολόγιο προκηρύσσει διαγωνισμό συγγραφής λιμερικιών. Γίνονται δεκτά όλα τα είδη, με μοναδικό περιορισμό να τηρείται το πεντάστιχο και η ρίμα ΑΑΒΒΑ. Δηλαδή, δεν είναι ανάγκη να ξεκινήσετε με «Ήταν ένας γέρος από….», ούτε είναι ανάγκη ο τελευταίος στίχος να επαναλαμβάνει τον πρώτο, ούτε είναι υποχρεωτικό να είναι πιο κοντοί ο τρίτος και ο τέταρτος στίχος. Όμως, παρακαλώ να υπάρχει ρίμα (έστω και κουτσή) στη φόρμα ΑΑΒΒΑ.

 

H συνέχεια εδώ όπως και η Πηγή.